O LUME QUE MORRÍA SÓ

“O LUME MORRÍA SÓ”  (65)

Boa tarde.

(Teño cavilado moito arredor dos lumes na Galiza e, podédesme crer: non atopo razóns lóxicas para tanto desleixo, deixamento…  Semella que non vai connosco. Ademais,  ao parecer, na práctica totalidade dos lumes non se dá cos responsábeis. Tamén, coido que os veciños dos lugares afectados, como acostuma pasar arreo, non sempre colaboran para facilitaren as tarefas dos efectivos policiais de turno. Así pasa que, uns polos outros, os pirómanos teñen o camiño sen atrancos para seguir coas súas barrabasadas incendiarias).

O lume sempre estivo presente no correr dos días na Galiza en xeral. No rural aínda máis, xa que logo, tamén na parroquia Naveá. Moitas tradicións e costumes baseábanse no lume. Era unha ferramenta máis para levar a termo moitas tarefas: controlar o rápido crecemento da matogueira, nas comunidades de montes facíano servir para xerar pasteiros que aproveitaba o gando (lembro, por exemplo, na serra de Queixa), nos traballos das matanzas era imprescindíbel, un dos divertimentos máis desexados dos raparigos eran os “fachóns” que comezaban a queimar ao lusco/fusco do día da matanza, a xente nova cando saiamos do rosario naquelas tardes invernais de domingo, sen ren a faceren e con moito frío, pois matabámolo prendendo lume na folla seca dos castiñeiros que atopabamos esparexida polo camiño da cova. Así, poderiamos seguir un bo anaco de tempora engadindo tarefas e situacións de lecer onde o lume era presente.

En tempos pasados, como di o título, os lumes morrían sós, ben, non todos, pero si unha gran maioría.

−I ara! Què diu aquest!

Pois si amigos, esta frase, nos derradeiros anos, téñoa pronunciado en moitas ocasións diante de oíntes con diferentes acentos: galego, castelán, catalán, e si, a sorpresa é xeral. Non se pode entender que o lume morrese só.

Para profundar na miña teoría débese lembrar e recoñecer que: as parcelas máis rústicas e, xa que logo, con máis posibilidades de queimaren estaban case todas limpas de matogueira; cada veciño coidaba moito estes eidos pois deles tiraba unha parte relevante de produto: castañas, leña, estrado, pasteiros para o gando…, que complementaba o máis das cortiñas. Onde non chegaban as mans dos propietarios alí comezaban os rabaños de cabras, ovellas, ata bois e vacas nalgúns casos, para non deixaren ren que o lume puidese queimar.

Supoño que non tódolos orixinarios de Navea que quedamos coñecemos a época que estou a relatar, pero coido que aínda somos uns cantos os que si a coñecemos e traballamos naquel tempo, así pois, podemos preguntármonos: quen non foi limpar os soutos para logo poder xuntar os bullotes? Quen non mondou os valados de silvas para manter as lindes dos prados ben limpas e poder segar a herba sen atrancos? Quen non foi rozar uns feixes de estrado para estrar as cortes ao tempo que axudaba a manter limpas as propiedades? Quen non deboucou os castiñeiros para fortalecer as árbores, aumentar a producción de castañas e contar con rima de leña para logo non ter problemas no longo inverno?

Pois todas estas tarefas axudaban a que o lume non tivese que queimar e así sucedía o que non semella normal: morría só o pobriño!

Pero que pasaba co outro lume, aquel provocado polos naveáns (1) ávidos de gozaren ollando como ardía o pequeno silveiro, aquel toxo seco, aqueles fentos…, sen decatárense que naquel intre podía estar comezando unha desfeita?

Supoño que os que aínda lembramos esas tarefas, daquela cotiáns no noso lugar, tamén manteremos no fardel da nosa memoria como era habitual que en calquera xuntanza de veciños, en periodos de lecer, ou incluso de traballo, por exemplo, cando aquelas xeiras regresaban co feixe de estrado de Lourido: nas “pousas”, moitas veces, aínda que non sempre a Deus grazas, saía o bromista que para amenizar o pequeno descanso prendía lume no toxo máis próximo, silveiro, ou calquera arbusto que houbese a man.

Poño como exemplo o camiño de Lourido xa que foi nunha desas pousas (no lugar onde os da Quinta nomeamos ”Pena da Porca”), van aló moitos anos, un deses bromistas prendeu lume nun pequeno silveiro. Entre gargalladas de troula, ollando como o lume collia forza, poida que pensando que se apagaría só…, pero non, desta vez o lume non morreu, e levou por diante un piñeiral con moitos exemplares xa ben grandes (coido que levaban plantados máis de vinte anos), e rematou con cinco ou seis castiñeiros situados na cima da parcela que sobreviviran a outros lumes de épocas anteriores. O terreo quedou baldío e a erosión rematou a desfeita. Ninguén foi quen de dala cara e dicir: síntoo. Coma este relato, que “é verídico”, poderiamos engadir moitos. Estou seguro que todos temos algún exemplo.

En Catalunya, coma na Galiza, hai moitos milleiros de hectáreas de monte abandonado. Mesmo os entes recadadores de impostos, ao parecer, veñen tendo uns problemas semellantes aos que teñen na nosa terra para identificaren aos propietarios. Pero, que casualidade! Xéranse poucos lumes…

E el, non terá a ver algo o noso ADN?

Saúde e boa viaxe.

(1) Fago servir só o masculino, á mantenta, xa que as mulleres, que eu saiba, non participaban nesas caralladas.